سند زیارت آل یاسین چیست؟

زیارت آل یاسین، از زیارت‌نامه‌های مشهور امام زمان (ع) است که با جملۀ «سلامٌ عَلی آلِ یاسین» آغاز می‌شود. راوی این زیارت ابو جعفر محمد بن عبدالله حمیری قمی است که در اواخر دوران غیبت صغری می‌زیسته و مکاتبات متعددی از او با امام زمان(ع) نقل شده که از جمله آنها توقیعی است که متضمن زیارت شریف آل یاسین است.
بنابر معیارهای سندشناسی، سندهای این زیارت صحیح و معتبر است و در کتاب‌های مهم حدیثی و دعایی نقل شده است. این زیارتنامه به تصریح برخی از علما، جامع و کامل و بهترینِ زیارت‏‌های امام زمان است و می‌توان در همه اوقات می‏‌شود آن را قرائت کرد.

اسناد زیارت آل یس

مجموعه گزارش هاى زیارت آل یس، از منظر سندى، این گونه تحلیل مى شود:

۱. گزارش طبرسى در کتاب الاحتجاج از زیارت آل یس، به گونه مرسل است و نیاز به بررسى اسناد ندارد.

۲. ابن مشهدى در کتاب المزار الکبیر، چندین سند براى زیارت آل یس نقل کرده است. جمع بندى اسناد موجود در این کتاب، سرانجام، ما را به پنج یا شش طریق براى زیارت آل یس ره نمون مى کند.

۳. به نظر مى رسد اسامى راویان موجود در المزار الکبیر در برخى از طبقات، دچار تصحیف شده باشد. مثلاً «محمّد بن اسماعیل، عن محمّد بن اَشناس ظاهراً تحریف شده «حسن بن محمّد بن اسماعیل بن محمّد بن اَشناس» است که استاد شیخ طوسى است، در حالى که محمّد بن اسماعیل و محمّد بن اَشناس در میان راویان و در این طبقه وجود ندارند.

افزون بر محمّد بن اسماعیل و محمّد بن اَشناس، ابو الحسین محمّد بن احمد بن یحیى قمّى نیز ناشناخته است که مى تواند تصحیف شده محمّد بن احمد بن على بن الحسن بن شاذان قمّى باشد که در این طبقه، موجود است.

۴. با توجّه به تصحیفات پدید آمده در اسناد کتاب المزار الکبیر، ارزیابى دقیق افراد واقع در اسناد، بسیار مشکل است؛ چون برخى از نام ها، مجهول یا مهمل هستند. از این رو، سند موجود در کتاب المزار الکبیر، از اعتبار لازم برخوردار نیست؛ ولى اگر تصحیف ذکر شده متن پیشین پذیرفته شود، برخى از افراد واقع در سند، معلوم خواهند شد و این گزارش، شایسته اعتبار شمرده مى شود.

۵ . ابن مشهدى در ابتداى کتاب المزار الکبیر در اعتبار منقولات خود نوشته است:

فإنّى جمعت فى کتابى هذا … ممّا اتصلت به من ثقات الروات الى السادات.

من در این کتابم ، گردآورى کردم … آنچه را که به آن رسیدم از راویان مورد اعتماد تا بزرگان .

برخى با استناد به این سخن ادّعا کرده اند که این توثیق عام است و تمام افراد واقع در کتاب را شامل مى شود. از این رو، همانند کتاب تفسیر القمّى و کامل الزیارات خواهد بود. یه اللَّه خویى این نظر را صواب ندانسته و نوشته است: توثیقات عام از جانب نویسندگان کهن مقبول است؛ ولى از جانب نویسندگان متأخّر – که فاصله زمانى با راویان دارند – ، مورد قبول نیست. مطابق با نظر ایشان، توثیق ابن مشهدى تنها نسبت به اساتید خود پذیرفته خواهد بود و در بقیه موارد، اعتبارى ندارد؛ زیرا ابن مشهدى با آنان معاصر نبوده است تا توثیق حسّى نسبت بدان افراد داشته باشد.

۶. در هر طریق از پنج طریق موجود در اسناد زیارت آل یس، برخى از افراد، توثیق شده اند و برخى ممدوح هستند. در هر طریق، حداقل یک نفر ضعیف یا مجهول نیز وجود دارد که باعث کاهش اعتبار سند مى گردد. در دو طریق، محمّد بن على بن زنجویه قمى قرار دارد که مجهول است. در دو طریق دیگر، ابو المفضّل محمّد بن عبد اللَّه شیبانى قرار دارد که تضعیف شده است. در طریق پنجم نیز حمزه بن محمّد بن حسن بن شبیب قرار دارد که مجهول است.

با توجه به نکات بالا، اعتبار لازم اسنادى احراز نمى شود و ضرورتى به بحث در باره بقیه افراد سند، وجود ندارد.

۷. برخى ابو المفضل شیبانى را تنها در سال هاى پایانى عمر او ضعیف شمرده اند؛ زیرا شیخ طوسى در توصیف او گفته است:

کثیر الروایه حسن الحفظ غیر انه ضعفه جماعه من أصحابنا.

پُر حدیث و نیک حافظه بوده است ؛ امّا جمعى از اصحاب ما او را تضعیف کرده اند .

جمع بندى مباحث سندى

در جمع بندى مطالب پیشین باید گفت :

۱. با معیار تسامح در ادلّه سنن، زیارت آل یس، مقبول است و شایستگى قرائت دارد.

۲. اگر توثیق عام ابن مشهدى، نویسنده کتاب المزار الکبیر را نسبت به تمامى راویان موجود در کتاب بپذیریم، تمام متون موجود در آن، از جمله زیارت آل یس، معتبر خواهد بود.

۳. بیشتر افراد واقع در سند، ممدوح هستند و تنها یک یا دو نفر در هر طریق، تضعیف شده یا مجهول هستند.

۴. با فرض پذیرش وثاقت ابو المفضّل شیبانى در سال هاى اوّلیه عمر او و پذیرش گزارش زیارت آل یس در آن سال ها، این طریق، حسن خواهد بود. چون تمام افراد آن، ثقه یا ممدوح هستند.

۵ . در صورت عدم پذیرش هر یک از مبانى پیشین، اسناد زیارت آل یس از اعتبار لازم براى استناد برخوردار نیست.

زیارت آل یاسین مهدوی است یا قدسی؟

امام زمان(ع) در توقیعی فرمودند: وقتی می خواهید به سوی خدای متعال و ما توجه کنید این زیارت نامه را بخوانید و بگویید: سَلامٌ عَلى آلِ یسَّ و این همان چیزی است که خداوند فرموده است.

البته در ادامه این سوال نیز مطرح می شود که آیا تمامی این زیارت از جانب خداوند متعال ذکر شده یا فقط همان سلام اول است. باید بگوییم اگر معتقد باشیم که سلام اول را فقط خداوند فرموده، پس این دعا از جانب امام است. به این معنی که امام آن را انشا کرده به جز سلام اول که کلام خداست.

اما اگر تمام زیارت نامه را به واسطه سلام اول کلام خدا بدانیم، به این معناست که امام آن را انشا نکرده و فقط از جانب خداوند متعال نقل کرده است.

بنابراین نشان می دهد که زیارت آل یاسین حدیث قدسی و از جانب خداوند متعال ذکر شده و امام تنها آن را نقل کرده است. به عبارت دیگر از اول تا پایان این زیارت کلام خداست و امام عصر(ع) آن را انشا و نقل فرموده است.

مانند زیارت عاشورا که حدیث قدسی و کلام خداست. این زیارت پشت پرده بوده تا زمانی که امام باقر(ع) آن را نقل کرده و به امت رسانده است.