آشنایی با انواع درجه بندی سوختگی

آسیب‌دیدگی ناشی از سوختگی می‌تواند عوارض جدی برای پوست و بافت‌های زیرین به همراه داشته باشد. جهت ارزیابی و درمان موثر سوختگی‌، این نوع آسیب‌دیدگی بر اساس شدت و عمق به انواع مختلفی درجه‌بندی می‌شود. این درجه‌بندی به پزشکان در جهت تعیین گزینه مناسب درمانی و دستیابی به نتیجه رضایت‌بخش کمک می‌کند. چهار درجه‌بندی اصلی برای سوختگی وجود دارد.

درجه‌بندی سوختگی

درجه‌بندی سوختگی معمولا شامل چهار دسته زیر می‌باشد:

سوختگی درجه یک

سوختگی درجه یک  که با نام سوختگی سطحی نیز شناخته می‌شود از لحاظ شدت، خفیف‌ترین نوع سوختگی محسوب می‌شود. این نوع سوختگی‌ها تنها بر لایه خارجی پوست یا اپیدرم اثر می‌گذارند. سوختگی درجه یک معمولا در اثر قرارگیری در معرض حرارت کم در مدت زمان کوتاه ایجاد می‌شوند (مانند آفتاب‌سوختگی خفیف یا تماس با اشیاء داغ).

علائم سوختگی درجه یک شامل:

• قرمزی: ناحیه آسیب‌دیده به رنگ قرمز یا صورتی در می‌آید.
• درد: سوختگی درجه یک معمولاً با درد خفیف تا متوسط همراه است.
• ورم: امکان دارد ورم خفیف در ناحیه آسیب‌دیده ایجاد شود.
• خشک شدن پوست: ممکن است پوست خشک شده و کمی پوسته پوسته شود.

سوختگی درجه یک معمولاً پس از یک هفته بدون بروز اسکار بهبود پیدا می‌کند. روش‌های درمانی خانگی مانند کمپرس آب سرد، استفاده از ژل آلوئه ورا یا مصرف مُسکن‌های بدون نیاز به نسخه می‌تواند به تسکین علائم کمک کند. محافظت از ناحیه آسیب‌دیده در برابر قرارگیری در معرض حرارت و جلوگیری از تخلیه هر گونه تاول از اهمیت زیادی برخوردار است.

در صورتی که سوختگی درجه یک در قسمت وسیعی از بدن و یا بر روی صورت ایجاد شود و یا با درد شدید یا علائم عفونت همراه باشد، بایستی به پزشک مراجعه شود.

اگرچه سوختگی درجه یک معمولاً با درمان‌های خانگی قابل درمان است، توصیه می‌شود که خصوصا اگر شخص در ارتباط با شدت سوختگی نگران باشد و یا پس از چند روز بهبودی حاصل نشود، جهت ارزیابی دقیق به پزشک مراجعه شود.

سوختگی درجه دو

سوختگی درجه دو شدیدتر از سوختگی درجه یک می‌باشد. در این نوع سوختگی هم لایه خارجی و هم لایه میانی پوست دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند. سوختگی درجه دو می‌تواند در اثر تماس با مایعات داغ، شعله آتش، مواد شیمیایی یا قرارگیری طولانی در معرض نور خورشید ایجاد شود.

علائم سوختگی درجه دو شامل:

• ایجاد تاول: امکان دارد در ناحیه آسیب‌دیده، تاول حاوی مایع شفاف یا خون ایجاد شود.
• قرمزی: ناحیه آسیب‌دیده قرمز شده و ممکن است لکه در این ناحیه ایجاد شود.
• درد: سوختگی درجه دو می‌تواند دردناک باشد. در این حالت، حساسیت به لمس متداول می‌باشد.
• ورم: امکان دارد در ناحیه آسیب‌دیده ورم ایجاد شود.
• وجود رطوبت در ناحیه دچار سوختگی: ممکن است ظاهری مرطوب در ناحیه آسیب‌دیده ایجاد شود.

زمان بهبود سوختگی درجه دو به شدت و عمق سوختگی بستگی دارد. در سوختگی‌های سطحی که تنها لایه فوقانی پوست آسیب می‌بیند، امکان دارد بهبودی از سوختگی درجه ۲ به سه هفته زمان نیاز داشته باشد. در سوختگی‌های عمیق که آسیب‌دیدگی عمیق‌تر در پوست نفوذ می‌کند، امکان دارد بهبود به زمان بیشتری نیاز داشته و ممکن است اسکار به میزان قابل توجهی بر جای بماند.

درمان سوختگی درجه دو شامل:

• سرد نگه داشتن ناحیه آسیب‌دیده: استفاده از آب سرد بر روی سوختگی به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه می‌تواند به تسکین درد و جلوگیری از آسیب‌دیدگی بافت کمک کند.
• محافظت از ناحیه دچار سوختگی: استفاده از پانسمان غیر چسبنده استریل بر روی ناحیه آسیب‌دیده می‌تواند سبب محافظت در برابر عفونت شود.
• تسکین درد: امکان دارد استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه یا داروهای تجویزی پزشک جهت کنترل درد استفاده شوند.
• جلوگیری از بروز عفونت: تمیز نگه داشتن ناحیه آسیب‌دیده و استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک موضعی می‌تواند به جلوگیری از بروز عفونت کمک کند.
• مراجعه به پزشک: در صورت وجود سوختگی وسیع، سوختگی در نواحی حساس یا وجود علائم عفونت بایستی به پزشک مراجعه شود.

توصیه می‌شود که جهت درمان سوختگی درجه دو یا شدید، شخص از روش‌های درمانی در منزل استفاده نکند. جهت ارزیابی دقیق، درمان و بررسی وضعیت سوختگی مراجعه به پزشک ضروری است.

سوختگی درجه سه

سوختگی درجه سه که با نام سوختگی عمیق نیز شناخته می‌شود، شدیدترین نوع سوختگی محسوب می‌شود. این نوع سوختگی تمام ضخامت پوست را در بر گرفته و بر لایه فوقانی و لایه میانی پوست و همچنین بر بافت‌های عمیق‌تر مانند چربی، عضله و استخوان نیز اثر می‌گذارد. این نوع سوختگی در اثر قرارگیری طولانی‌مدت در معرض شعله آتش، مایعات داغ، مواد شیمیایی، جریان برق یا اصطکاک شدید ایجاد می‌شود.

علائم سوختگی درجه سه شامل:

• ایجاد ظاهر سوخته: امکان دارد ناحیه آسیب‌دیده دارای ظاهر سوخته و سفید، قهوه‌ای یا سیاه به نظر برسد.
• از دست دادن حس: آسیب‌دیدگی عصب معمولا منجر به از دست دادن حس و بی‌حسی در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود.
• خشک شدن پوست: ممکن است پوست خشک شده و بافتی مشابه چرم بر روی پوست ایجاد شود.
• عدم ایجاد تاول: بر خلاف سوختگی درجه یک و دو، در این نوع سوختگی معمولا تاول ایجاد نمی‌شود.
• درد شدید: امکان دارد ناحیه اطراف سوختگی دردناک باشد (حتی اگر خود ناحیه سوختگی باعث بروز درد نشود)

با توجه به عمق سوختگی بایستی توجه شود که سوختگی درجه سه به رسیدگی فوری پزشکی نیاز داشته و معمولا شخص باید به مراکز تخصصی سوختگی یا بیمارستان مجهز به منظور رسیدگی به موارد سوختگی شدید مراجعه کند. درمان این نوع سوختگی شامل:

• مراقبت از زخم: امکان دارد ناحیه آسیب‌دیده به تمیز کردن، دبریدمان و استفاده از پانسمان استریل نیاز داشته باشد.
• گرافت پوست: جهت تسریع روند بهبود، امکان دارد به روش پیوند پوست از دیگر قسمت‌های بدن با استفاده از جراحی جهت پوشاندن محل سوختگی نیاز باشد.
• کنترل درد: ممکن است برای کنترل درد، از دارو استفاده شود.
• توان‌بخشی: امکان دارد برای بازیابی عملکرد و قابلیت حرکتی پس از بهبود به فیزیوتراپی و توان‌بخشی نیاز باشد.

احتمال بروز عوارض مانند عفونت، ایجاد اسکار، جمع‌شدگی پوست (سفت شدن پوست که سبب محدودیت حرکتی می‌شود) و اثرات بلندمدت جسمی و و روانی در سوختگی درجه سه زیاد می‌باشد. مراقبت پزشکی صحیح و رسیدگی مداوم جهت بهبود و کاهش عوارض ضروری است. هم‌چنین توانبخشی بعد از سوختگی درجه ۳ از اهمیت زیادی برخوردار است و فرد حتماً باید جهت بهبودی کامل این دوره را طی کند.

سوختگی درجه چهار

سوختگی درجه چهار، شدیدترین و مخرب‌ترین نوع سوختگی محسوب می‌شود. این نوع سوختگی تمامی لایه‌های پوست را در بر گرفته و بر ساختارهای زیرین مانند عضلات، تاندون‌ها، رباط‌ها و حتی استخوان‌ها اثر می‌گذارد. سوختگی درجه چهار معمولا در اثر قرارگیری در معرض حرارت بالا، تماس بلندمدت با شعله آتش و یا آسیب‌های شدید مرتبط با جریان برق ایجاد می‌شود. علائم سوختگی درجه چهار شامل:

• آسیب‌دیدگی عمیق بافت: این نوع سوختگی سبب نابودی تمامی لایه‌های پوست شده و بافت‌های زیرین را در بر می‌گیرد.
• ایجاد ظاهر سوخته: امکان دارد ناحیه دچار سوختگی دارای ظاهر سوخته باشد و یا سیاه به نظر برسد و یا بافت خشک و مشابه چرم بر روی پوست ایجاد شود.
• بی‌حسی: آسیب شدید عصبی معمولا منجر به از دست دادن حس در ناحیه دچار سوختگی و اطراف آن می‌شود.
• سوختگی عضله و استخوان: سوختگی درجه چهار می‌تواند بر عضلات اثر گذاشته و در برخی از موارد سبب آشکار شدن استخوان‌ها شود.
• مرگ در اثر سوختگی: به علت آسیب و عوارض شدید، سوختگی درجه چهار می‌تواند مرگبار باشد و به رسیدگی فوری پزشکی نیاز دارد.

درمان سوختگی درجه چهار پیچیده است و معمولاً به همکاری تیم شامل چند متخصص نیاز دارد. بسیاری از افراد متخصص در زمینه مراقبت از سوختگی، جراحی پلاستیک و جراحی ترمیمی به این منظور با هم همکاری می‌کنند. گزینه‌های درمان این نوع سوختگی شامل:

• جراحی: معمولا برای برداشتن بافت مرده و پیوند پوست سالم از ناحیه دهنده (اهدا کننده) و یا مواد مصنوعی برای پوشاندن زخم به جراحی نیاز است.
• کنترل عفونت: جلوگیری از بروز عفونت و کنترل آن در سوختگی درجه چهار الزامی است، چرا که در این نوع سوختگی، احتمال عفونت زیاد است.
• کنترل درد: جهت کنترل درد از مصرف دارو و تکنیک‌های تخصصی استفاده می‌شود.
• توان‌بخشی و حمایت از بیمار: توان‌بخشی شامل فیزیوتراپی و حمایت روانی از بیمار جهت بازیابی عملکرد، قابلیت حرکتی و مقابله با اثرات روانی آسیب ناشی از سوختگی الزامی است.

به علت شدت و پیچیدگی سوختگی درجه چهار، تعیین میزان موفقیت پس از درمان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. روند بهبودی معمولا به زمان زیاد نیاز داشته و امکان دارد به چند نوبت جراحی و مراقبت مداوم پزشکی نیاز باشد. جهت کنترل عوارض ناشی از این نوع سوختگی، مراقبت فوری پزشکی و استفاده از امکانات تخصصی مراقبت از سوختگی الزامی است.