ثواب صدقه دادن چقدر است؟

امیدواریم از خواندن این مطلب، ((ثواب صدقه دادن چقدر است؟)) لذت ببرید و برایتان مفید باشد،از همراهی شماسپاسگذاریم.

در دین اسلام همان‌گونه که کسب درآمد از هر راهی مجاز نیست، خرج کردن مال نیز در هر راهی درست نیست، یکی از نیکوترین راه‌های مورد تأیید اسلام برای صرف مال، صدقه دادن آن در راه خداست، دادن مال در راه خدا را «تصدّق» و مال داده شده را «صدقه» می‌نامند.

از نظر قرآن، بسیاری از مردم هنگامی متوجه آثار بسیار مهم و برکات صدقات می‌شوند که کار از کار گذشته است؛ یعنی وقتی از دنیا رحلت کرده و یا در هنگام احتضار و مرگ هستند و پرده‌ها کنار می‌رود و حقایق هستی را می‌بینند، در آن هنگام در می‌یابند که صدقه تا چه اندازه مهم و تاثیرگذار بوده است. از همین رو، اگر امکان داشته باشد تا تنها یک کار انجام دهند، آن کار همان صدقه دادن است.

خدا در ترسیم حالت محتضر می‌فرماید: وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِی إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ وَلَنْ یُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛

و از آنچه روزى شما کرده‌ایم انفاق کنید پیش از آنکه یکى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید: پروردگارا! چرا تا مدتى بیشتر اجل مرا به تاخیر نینداختى تا صدقه دهم و از صالحان و نیکوکاران باشم؟ ولى هر کس اجلش فرا رسد، هرگز خدا آن را به تاخیر نمى‏‌افکند؛ و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است. (منافقون، آیات ۱۰ و ۱۱)

صدقه دادن چه آدابی دارد؟

برپایه آموزه‌های دینی؛ یکی از کارهای ارزشمند اجتماعی، صدقه دادن است که البته دارای آدابی می‌باشد و رعایت آنها در افزایش ثواب صدقه، نقش بسزایی دارد. در این‌جا به نمونه‌هایی از این آداب اشاره می‌شود.

۱- صدقه دادن‌؛ از محبوب‌ترین و پاک‌ترین اموال

بنابر آیات قرآن، بهتر است صدقه از پاک‌ترین و محبوب‌ترین اموال باشد:
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از قسمت‌هاى پاکیزه اموالى که [از طریق تجارت] به دست آورده‌اید، و از آنچه از زمین براى شما خارج ساخته‌ایم؛ انفاق کنید».
«هرگز به [حقیقت] نیکوکارى نمی‌رسید مگر این‌که از آنچه دوست می‌دارید، [در راه خدا] انفاق کنید و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است».

۲-اولویت صدقه دادن به خویشاوندان نزدیک

رسول خدا(ص) در سخنانی فرمودند:
«در حالی که اقوام نزدیک انسان محتاج باشند؛ جاى صدقه دادن به دیگران نیست». پس اگر کسی چنین کاری را انجام دهد و با وجود بودن خویشاوند نیازمند، به دیگران صدقه دهد، فضیلت و ثواب کامل صدقه را از دست داده است.
«صدقه بر خویشان نزدیک، ثواب صدقه را دوبرابر می‌کند».

۳ – درخواست دعا از فقیر

امام علی(ع): «زمانی که به فقیران، چیزى می‌دهید از آنها بخواهید که برای شما دعا کنند؛ زیرا دعاى ایشان در حق شما مستجاب می‌شود…».
امام سجاد(ع): «هر کسى بر بینواى ناتوانى صدقه بدهد و آن بینوا در آن حال براى او دعا نماید؛ دعایش مستجاب می‌شود».

۴ -منت نگذاردن بر صدقه

رسول خدا(ص): «همانا خداوند عزّ و جلّ شش خصلت را بر من روا ندانسته و همان‌ها را براى جانشینان من از فرزندانم و براى پیروانشان روا نشمرد: … منت نهادن پس از صدقه دادن…».
امام علی(ع) در سفارش خود به مالک اشتر فرمودند: «مبادا هرگز با خدمت‌هایى که انجام دادى بر مردم منّت گذارى، یا آنچه را انجام داده‌اى بزرگ شمارى، یا مردم را وعده‌اى داده، سپس خلف وعده نمایى. منّت نهادن، پاداش نیکوکارى را از بین می‌برد، و کارى را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند».

۵- صدقه دادن قبل از درخواست فقیر

امام صادق(ع): «کار نیکِ بخشش، پیش از درخواست است. امّا آنچه پس از سؤال و خواهش داده می‌شود، پاداش آبرویى است که [درخواست کننده] در برابر تو ریخته است؛ تمام شب را به بیدارى و ناراحتى گذرانده، و میان امید و نومیدى به سر برده است، بی‌آن‌که بداند براى نیاز خود به کجا رو کند؛ سپس عزم جزم کرده و با قلبى تپنده، و دست و پایى لرزان، و گونه‌اى افروخته از شرم، رو به تو آورده است، بی‌آن‌که بداند با افسردگى از پیش تو باز خواهد گشت یا با شادى؟».
البته روشن است که این عمل، برای افراد مستحقی است که نیاز به کمک پیدا کرده‌اند، ولی آنان که گدایی تبدیل به شغلشان شده، از این عمل مستثنا هستند.

۶- نگاه نکردن در صورت فقیر

یسع بن حمزه می‌گوید: در خدمت امام رضا(ع) بودم و با ایشان سخن می‌گفتم. گروه فراوانى در خدمت ایشان بودند و از ایشان درباره حلال و حرام می‌پرسیدند که مردى بلندقامت و گندم‌گون وارد شد و گفت:

سلام بر تو، اى فرزند پیامبر خدا! مردى از دوست‌داران تو و دوست‌داران پدران و نیاکان تو هستم. از حج باز می‌گردم. خرجى خود را گم کرده‌ام و چیزى ندارم تا خود را با آن به‌جایى برسانم. اگر صلاح می‌دانى، مرا به شهرم برسان. از فضل خدا توانگر هستم و هرگاه به شهر خود رسیدم، آن مقدار که به من داده‌اى، به عوض تو صدقه می‌دهم؛ چرا که به من صدقه تعلّق نمی‌گیرد.

امام رضا(ع) فرمود: «بنشین. رحمت خدا بر تو باد!» و به مردم رو کرد و با آنها سخن گفت تا همه پراکنده شدند و آن مرد ماند به همراه سلیمان جعفرى، خیثمه و من. امام(ع) فرمود: «آیا به من اجازه می‌دهید به اندرونى بروم؟». … امام داخل اتاق شد و اندکى باقى ماند و بیرون آمد و در را بست و دستش را از بالاى در بیرون آورد و فرمود: «آن خراسانى کجا است؟». گفت: این‌جا هستم.

امام فرمود: «این دویست دینار را بگیر و آن‌را کمک خرج خود کن و با آن، برکت بجوى و از سوى من صدقه نده و برو تا نه من تو را ببینم و نه تو مرا ببینى». آن مرد رفت. سلیمان به امام گفت: … چرا چهره‌ات را از او پوشاندى؟ امام فرمود: «از ترس این‌که خوارى خواهش را به سبب این‌که آن‌را بر آوردم، در چهره‌اش ببینم‏».

در برخی از روایات جزئیاتی برای صدقه ذکر شده است که هم نشان از اهمیت صدقه دارد و هم اجر صدقه را افزون می‌کند:

واسطه در صدقه دادن

پیامبر اسلام(ص): «…و کسى که مال صدقه را از شخصی گرفته و به نیازمندى برساند همان پاداش صدقه دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان [که در این کار خیر شرکت داشته‌اند] پاداش کامل صدقه را خواهند برد.».

انتخاب مسیری که در آن فقرا وجود دارند

احمد بن محمّد بزنطىّ نقل می‌کند: نامه‌اى از امام رضا(ع) به فرزندش را دیدم که در آن نوشته بود: «اى فرزند! شنیده‌ام هنگامى که سوار می‌شوى و قصد بیرون رفتن دارى، غلامان از روى بخل، تو را از درب کوچک بیرون می‌برند که مبادا کسى از تو خیرى بیند، به حقّى که من بر تو دارم از تو می‌خواهم که رفت و آمدت جز از درب اصلی نباشد، و هرگاه قصد سوار شدن و بیرون رفتن دارى با تو کیسه‌هاى درهم و دینار باشد که کسى چیزى از تو نخواهد مگر این‌که به او عطا کنى».

در کنار این آداب که برخی از آنها ذکر شد و برخی دیگر ذکر نشد؛ آداب دیگری نیز وجود دارد که دلیل شرعی ندارند؛ مانند چرخاندن صدقه دور سر افراد. این نوع اعمال با این‌که دلیل شرعی ندارند، اما از کارهایی نمادینی هستند که نشانگر دفع بلا از خانواده است و فی نفسه اشکالی ندارد، مگر این‌که به عنوان عملی دینی انجام گیرد که در این صورت،‌ بدعت خواهد بود.

شرایط صدقه

آن‌گونه که از سخنان معصومین (علیهم‌السلام) و آیات قرآن کریم استفاده می‌شود صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله؛

۱- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال حلال و خوب و سالم باشد؛ «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَیباتِ ما کسَبْتُمْ وَ…؛

^[۴۵]

 ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق کنید!»

۲- بهتر است که صدقه و انفاق مخفی باشد؛ «وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَکمْ؛

^[۴۶]

 هر گاه آن‌ها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»

۳- این که صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد؛ «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالمَنِّ و…؛

^[۴۷]

 ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد…»

۴- انفاق و صدقه باید توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد؛ «ینْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ؛

^[۴۸]

 «کسانی که اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌کنند.»

۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آن‌ها را دوست داریم و مورد علاقه ماست؛ «لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ…؛

^[۴۹]

 هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن‌چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،…»

۶- این که انفاق‌کننده هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکرده، بلکه خود را واسطه بین خدا و خلق بداند؛ «وَأنْفِقُوا مما جَعَلَکمْ مَسْتَخْلِفْین فِیهِ؛

^[۵۰]

 انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است.»

 آیات و روایات درباره ثواب صدقه دادن

 آیات و روایات در فضیلت صدقه دادن زیاد و خارج از حد احصاست. و از آیات و روایات استفاده می شود که:

صدقات را ذات مقدس حق قبول می فرماید، و سبب برکت و زیادی مال می شود، و باعث ادای دین می شود.

صدقه دادن مردن بد را برطرف می کند، و عمر را زیاد می کند.

صدقه از صاحبش هفتاد مردن بد را برطرف می کند.

و زمین قیامت آتش است غیر از محل ایستادن مؤ من که صدقه او سایه بر سرش می افکند.

و مفتاح روزی صدقه است.

صدقه سپری است از آتش.

در چند روایت فرمودند: طلب نزول روزی کنید بر خود به سبب صدقه دادن.

فرمودند: مداوا کنید مریضهای خود را به صدقه دادن.

صدقه بهتر است از بنده خریدن.

فرمود امام صادق (علیه السلام ): ملک الموت ماءمور قبض روح می شود، پس اگر صدقه دهد، اجلش برمی گردد.

و مواردی را ائمه (علیهم السلام ) بیان فرموده اند که اجل آنان بعد از رسیدن به واسطه صدقه برگشت و خدا مرگ را از ایشان برطرف کرد.

صدقه سبب آمرزش گناهان است.

اگر صبح و اول شب صدقه داد، خداوند عزوجل نحسی آن روز و شب را و بلیات آن را از او برطرف می کند و شر آنچه نازل می شود از آسمان به زمین از صدقه دهنده برطرف می شود.

قضا و قدر بد را صدقه دادن برطرف می کند.

دفع می شود به صدقه دردها.

و از سوختن و غرق شدن و خانه خراب شدن و دیوانگی و هفتاد قسم بلیات، صاحب صدقه محفوظ می باشد.

صدقه شب برطرف می کند غضب پروردگار را، و گناه عظیم را محو می کند، و حساب را آسان می کند.

صدقه روز مال و عمر را زیاد می کند.

صدقه روز گناه را آب می کند مثل آنکه آب نمک را مضمحل و مستهلک می کند.

صدقه پنهان بهتر است از صدقه آشکارا.

صدقه دادن برای سلامتی امام زمان(ع) به چه صورت است؟

اینکه گفته می شود برای حضرت ولی عصر(ع) صدقه دهید، در نگاه اول صدقات مالی است. برای سلامتی امام صدقه دهیم، مثلا پولی برای محرومین به نیت سلامتی حضرت دهیم و هم می شود به نیابت از ایشان صدقه داد. به طور مثال پولی و کالایی را به محرومین به نیابت و وکالت از امام زمان(ع) بدهیم.

این دو شکل یکی از راه های محبت و مودت نسبت به امام زمان(ع) است و منحصر در کمک مالی و نقدی نیست. بلکه می شود اگر کسی علمی دارد به نیت سلامتی امام به کسی بیاموزد یا با کار راه انداختن کسی رفع گرفتاری کند.

البته بحث دعا نیز در حوزه صدقات برای حضرت می گنجد. برای سلامتی امام دعا کند. صلوات ختم کند و هم می تواند به نیابت از امام عصر(ع) این اعمال را انجام دهد. مثلا زیارت به جا آورد و نماز بخواند.

می شود اعمال عبادی را به نیابت از امام برای عرض ارادت انجام داد. می شود برای سلامتی ایشان کار خیری انجام داد. همه این راه ها برای نشان دادن محبت نسبت به حضرت ممکن است.