غیبت کردن در چه مواردی مجاز است؟کفاره غیبت
غیبت چیست؟
در این مقاله میخواهیم درباره گناهی بسیار رایج ، گناه غیبت ، چیستی آن ،موارد مجاز غیبت کردن ، کفاره غیبت کردن اطلاعاتی را به دست آوریم.
غِیبَت از گناهان کبیره به معنای بدگویی پشت سر دیگران است که در اسلام به‌شدت از آن نهی شده است. قرآن این گناه را همچون خوردن گوشت برادر مرده توصیف کرده و در روایات گناه آن شدیدتر از زنا معرفی شده است. علاوه بر ارتکاب غیبت، گوش دادن به غیبت نیز حرام است.
تعریف امام صادق (ع) از غیبت :
«الْغِیبَهُ أَنْ تَقُولَ فِی أَخِیکَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِیهِ مِثْلُ الْحِدَّهِ وَ الْعَجَلَهِ فَلَا وَ الْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ»؛ (غیبت آن است که درباره برادر مسلمانت چیزى را بگوئى که خداوند پنهان داشته، و اما چیزى که ظاهر است، مانند تندخوئى و عجله، داخل در غیبت نیست، اما بهتان این است که چیزى را بگوئى که در او وجود ندارد)
شیخ انصاری (ره) در تعریف غیبت می‌گوید:
از مجموع اخبار و کلمات فقها در تعریف غیبت به دست می‌آید که غیبت عبارت است از: سخن گفتن پشت سر مردم، به کلامی که غیبت‌شونده از کلام بدش می‌آید.
مصادیق غیبت چیست؟
مصادیق غیبت بر سه قسم است:
قسم اول :ذکر کردن چیزی که نقص شرعی یا عرفی نسبت به حال شخص غیبت شده باشد و آن چیز هم، بر شنونده پوشیده باشد به طوری که راضی به فاش شدنش نباشد و غیبت کننده هم در مقابل کوچک کردن آن شخص و عیب گذاری بر اوست.
قسم دوم: نقل عیب پنهان است،لیکن نه به قصد مذمت کردن و عیب گذاردن و پست کردن او، بلکه به غرض دیگری مانند سرگرمی یا از روی دلسوزی، عیب پنهان دیگری را نقل کند که شکّی در حرام بودنش نیست.
قسم سوم: گفتن عیب کسی نزد دیگری که آن را می داند.ظاهر بعضی از روایات آن است که از عنوان غیبت بیرون است، لیکن از تعدادی روایات استفاده می شود که این مورد نیز غیبت است.
تفاوت غیبت با تهمت و سخن‌چینی
به گفته امام خمینی (ره) ، بدگویی پشت سر کسی را غیبت گویند خواه آن عیب در او باشد خواه نباشد؛ اما تهمت، آن است که عیبی که در کسی نیست، به او نسبت داده شود خواه پشت سر او باشد یا در حضور او.
اگر پشت سر دیگری مطلب دروغی بیان شود، گناهی مضاعف است که تهمت نام دارد: ترکیبی از دروغ و غیبت. همچنین اگر در غیاب کسی سخن یا رفتاری به راستی (نه دروغ) اما با هدف برهم زدن روابط دوستانه آن دو بیان شود، گناه این کار سخن‌چینی و نَمّامی است که جزو گناهان کبیره است. بیان خوبی و کمال دیگران را غیبت ندانسته‌اند.
در روایتی نقل شده است هنگامی که درباره عیب کسی سخن گفته می‌شود، اگر آن عیب در آن فرد باشد و خداوند آن را بد می‌شمارد، غیبت است و اگر آن عیب در او نباشد، تهمت است.
غیبت در چه مواردی جایز است؟
بر اساس احادیث ائمه(ع)، در موارد ویژه‌ای که پای مصلحت و خیر انسان‌ها در میان باشد و هدفی مشروع و عقلایی دارد که مفاسد آن را جبران می‌کند غیبت جایز است.برخی از موارد غیبت‌های مجاز عبارتند از:
- دادخواهی از ظالم
- نهی از منکر
- پرسش و استفتا
- اهل بدعت
- کسی که علناً گناه می‌کند، در همان گناه، نه گناهانی که مخفیانه انجام می‌دهد.
در موارد جواز غیبت نیز ترک کردن غیبت بهتر است مگر مواردی که لازم است و در صورت سکوت ضرر مهمی به فرد دیگری یا جامعه وارد شود.
روایتی از امام باقر (ع)
در روایتی نیز از امام باقر ـ علیه‌السلام ـ آمده است:
“سه گروه دارای حرمت و احترام نیستند (غیبتشان مباح) است: ۱. هوس‌باز بدعت‌گذار؛ ۲. پیشوا و حاکم ستمگر؛ ۳. فاسقی که گناهش را علنی کند.
ترک کردن غیبت
۱- تفکّر:
یکی از موانع مهم تهذیب نفس غفلت است.اگر از آثار خطرناک اخلاق رذلیه غافل هستیم، اگر درباره کیفر گناهان و عذاب اخروی فکری نمی کنیم و بالأخره اگر ایمان به معاد در عمق جانمان نفوذ نکرده و از حدّ یک مفهوم ذهنی بالاتر نرفته،چگونه می توانیم درباره تهذیب و پاکسازی نفسمان تصمیم بگیریم و او را در خواسته هایش کنترل و مهار کنیم؟
مگر به این سادگی می توان با نفس امّاره مبارزه کرد؟ غفلت،یکی از بیماریهای بزرگ نفسانی و منشأ بسیاری از بیماری هاست و دوای این درد، تفکّر، عاقبت اندیشی و تقویت نیروی ایمان می باشد.بر انسان لازم است همواره مراقب نفس خویش باشد.حضرت علی (ع) فرموده اند:«هر کس که قلبش را با تداوم فکر، آباد سازد،افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد.
در این مرحله باید این بیماری و درمانش را خوب بشناسیم و با خود بیندیشیم و حساب کنیم که در روز چند بار این عمل (غیبت) را انجام می دهیم.
۲-عزم:
مرحله دوم،عزم است.عزم، میزان امتیاز انسان است، و تفاوت درجات انسان به تفاوت درجات عزم او است.
جرأت بر معاصی کم کم انسان را بی عزم می کند، و این جوهر شریف را از انسان می رباید.
مرحوم شاه آبادی می فرمودند:«بیشتر از هر چیز گوش کردن به موسیقی و غنا، از انسان سلب اراده و عزم می کند.
کفاره غیبت چیست؟
درباره توبه از گناه غیبت باید گفت: اگر شخص مغتاب – غیبت شونده – ، از غیبت با خبر گشته، بایستی شخص مرتکب گناه غیبت، از او عذر خواسته، حلالیت بطلبد، چه به واسطه غیبتش او را دلگیر و ناراحت نموده است، پس بایستی به عذر و پشیمانی، خطای خود را جبران کند.
در صورتی که شخص مغتاب از غیبت آگاه نگشته است، عذر خواهی و طلب حلالیت لازم نیست، زیرا او را از غیبت انجام شده، غم و دردی وارد نشده است. لیک در این قسم و هم در قسم پیش، اظهار پشیمانی به درگاه خدای تعالی – از نافرمانی و تخلفی که از نهی او فرموده – لازم است؛ چنانکه بایستی بر عدم تکرار گناه نیز عزم جزم نماید. آنچه بیان گشت اعتقاد فرقه حقه امامیه درباره گناه غیبت است.
ابن ابی الجمهور احسائی در مجلی می گوید: و مروی است که باید برای او استغفار کند؛ یعنی واجب است مغتاب (فاعل) برای مغتاب (مفعول) استغفار نماید و در کافی و نیز من لا یحضره الفقیه، از ابوعبدالله، امام صادق علیه السلام نقل کرده است: پیامبر صلی الله علیه و آله را پرسیدند که کفاره غیبت چیست؟ فرمود: هرگاه به یاد شخصی که غیبتش نموده، افتد، برای او از خداوند طلب غفران کند.
