در صحن امام رضا(ع)کدام شخصیت های علمی و مذهبی مدفون اند؟
کدام شخصیت های علمی و مذهبی در حرم امام رضا(ع) دفن شده اند؟
بسیاری از افرادی که به حرم مطهر امام رضا(ع) مشرف می‌شوند، غیر از زیارت و بازدید از مکان‌های خاص و معماری زیبای این آستان با مدفن علما و بزرگانی که در این حریم جای گرفته است، آشنا می‌شوند که در ادامه برخی از بزرگانی که در حریم ملکوتی ثامن‌الحجج(ع) به خاک سپرده شده‌اند را معرفی میکنیم.
۲۷ هزار مزار و ۹۱۲ قبر مشهور در حرم امام رضا(ع):
از بین ۲۷ هزار تن ار مشاهیر اهل قبور در «حَرم»، ۹۱۲ تن، نام و نشان و کِسوتشان در میان مشاهیر شناخته شده است؛ در پنج گروه:
اول: صاحب‌منصبان آستان قدس، دوم: رجال سیاسی و نظامی، سوم: عالمان دینی و شهداء، چهارم: دانشوران، پنجم: ادیبان وهنرمندان.
در میان آن هزاران تن و این ۹۱۲ تن، برخی هستند که انگار حال آدمی را در هنگامه‌ی زیارتِ حَرم میزبانی می‌کنند؛ برخی شان دعوت‌تان می‌کنند. با برخی شان که دوست شوید، دستتان را می‌گیرند، توی حرم می‌چرخانند و می‌برند.
در ادامه مطلب به اختصار به چند مورد اشاره میکنیم:
آرامگاه چه کسانی در حرم امام رضا (ع) است؟
۱-مجتهد خراسانی ـ میرزا حبیب‌الله (۱۲۶۶- ۱۳۲۷ق)
فرزند میرزا هاشم و نوه‌ی میرزا هدایت‌الله مجتهد است. در شامگاه نهم جمادی‌الاولی سال ۱۲۶۶ق یعنی روز پیش از پایان فتنه‌ی حسنخان سالار و محمدخان بیگلربیگی در مشهد به دنیا آمد. مقدمات را در مشهد آموخت و آن گاه به نجف رفت و در آن جا با متفکران بغداد و کاظمین هم ارتباط یافت و زبان فرانسه را فرا گرفت و از آموزه‌های عرفانی میرزا مهدی گیلانی (متخلص به خدیو) نیز تأثیر پذیرفت و او را همراه جمعی از دوستانش به مشهد دعوت کرد و در سراچه‌ی بیرونی منزل پدربزرگش سکنی داد و در آن جا کتابخانه و مکانی برای خلوت آنان در نظر گرفت .
و در پی آن کسانی گرد او آمدند و انجمنی تشکیل شد که به نام اصحاب سراچه شهرت یافت و تلاش‌های آنان بازتاب گسترده‌ای در شهر مشهد پیدا کرد و مخالفت‌هایی را نیز برانگیخت؛ چندان که اصحاب آن پراکنده شدند و میرزا به سامرا رفت و در محضر درس میرزای شیرازی نشست و مورد توجه او قرار گفرت.
وی در سال ۱۲۹۹ق به مشهد بازگشت و تا ۱۷ سال به تدریس و تبلیغ مشغول بود، با آیین‌ها و رسوم نادرست تعزیه‌ها و انحرافات شبیه‌خوانی‌ها مبارزه می‌کرد و به تعبیر برخی، ریاست خراسان با او بود تا این که در سال ۱۳۱۶ با عارفی به نام سید ابوالقاسم درگزی آشنا شد و چنان از او تأثیر گرفت که ریاست را وانهاد و خلوت گزید و چندی به روستاهای اطراف مشهد کوچید.
در ۲۷ شعبان سال ۱۳۲۷ق برابر با ۱۲۸۷ش در منطقه‌ی بحرآباد مشهد در گذشت و پیکرش به حرم مطهر امام رضا(ع) منتقل شد و در بالای صفه‌ی شاه طهماسب در کنار نیای بزرگوارش سید مهدی شهید دفن گردید.
۲-شیخ غلام سرور جبرئیلی
فرزند شیخ علی محمد جبرئیلی، از علما و دانشمندان دینی هرات بودند و در اواخر عمر در مشهد به ارشاد مهاجرین افغانی اشتغال داشتند. وی در روستای جبرئیل از توابع هرات در خانواده ای روحانی به دنیا آمد.پدرش را در سیزده سالگی از دست داد و تحصیل علوم دینی را تا سطوح عالی از محضر آقا میرآقا فاضل‌زاده و حاج شیخ محمد طاهر قندهاری و دیگر دانشمندان افغانستان آموخت.
محبوبیت و ارزش او سبب شد به پیشنهاد جمعی از شیعیان هرات از سوی آیات عظام حکیم شاهرودی، خویی، امام خمینی و مراجع دیگر به نمایندگی برگزیده شود. ایشان در هفتادمین سال حیات پربار خود، در شهریور هزار و سیصد و هفتاد و شش در مشهد درگذشت و در صحن حرم امام رضا به خاک سپرده شدند.
۳-خراسانی ـ ملاهاشم (۱۲۸۴- ۱۳۵۲ ق)
این فقیه و تاریخ‌نگار، فرزند مرحوم محمدعلی بود که نام‌آوری‌اش در فقه، مردم را به پیروی از او واداشته بود. وی در مشهد زاده شد، به نجف رفت و پس از فراگیری علوم حوزه به مشهد بازگشت و به تدریس و تألیف رو آورد و کتاب‌های سودمندی را به نگارش کشید. از معروف‌ترین آثارش کتاب «منتخب التواریخ» به فارسی است که در آن بیشتر رخدادهای روزگار خود، به ویژه به توپ بسته شدن حرم مطهر به دست نیروهای روس را به تفصیل بازگفته است.
وی در ۶۸ سالگی بدرود حیات گفت و در رواق دارالحفّاظ به خاک سپرده شد.
۴-حرّ عاملی ـ محمد (۱۰۳۳-۱۱۰۴ ق)
شیخ محمد معروف به حرّ عاملی، از بزرگان فقه جعفری و نامداران حدیث شیعه است. وی در مَشغری، یکی از روستاهای ناحیه بقاع لبنان زاده شد و نزد عمویش شیخ محمد حرّ و شیخ علی دایی پدرش، و زین الدین صاحب کتاب معالم الدین دانش آموخت. به اغلب کشورهای اسلامی سفر کرد، چندبار حج گزارد، در راه خراسان مدتی در اصفهان ماند و به دربار شاه سلیمان صفوی آمدوشد داشت.
در حدود سال ۱۰۸۰ ق به مشهد آمد و ۲۴ سال در جوار مزار منور امام رضا(ع) زیست. مهم‌ترین اثرش یعنی کتاب معروف «وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه» هنوز هم یکی از محورهای مطالعاتی حدیث شیعه در حوزه‌های علمیه است. کتاب «الجواهر السنیه» نیز مجموعه‌ای از احادیث قدسی است که با تلاش وی گردآوری شده و کتاب «هدایه الامه الی احکام الائمه» هم گزیده‌ای از همان کتاب وسائل اوست که بیشتر احادیث فقهی را در خود دارد.
شیخ با این نوشته‌ها و دیگر آثار گرانسنگ خود، خدمت بزرگی در ماندگاری احادیث شیعه و پاسداشت میراث پربار کرده است. وی در پایان سال‌های پایانی عمر، تمام تلاش خود را مصروف نوشتن شرحی بر کتاب وسائل کرد، ولی به نگارش کامل آن موفق نشد.
شیخ در ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ ق در مشهد درگذشت و در یکی از غرفه‌های زیرین صحن عتیق حرم مطهر امام رضا(ع)، به خاک سپرده شد.
۵- بهاءالدین عاملی ـ محمد (۹۵۳-۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ق)
بهاءالدین محمد معروف به شیخ بهائی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری و متبحر در فقه، حدیث، نجوم، ریاضی، هندسه، طب و معماری، فرزند حسین بن عبدالصمد در اصل از جبل عامل لبنان است و نسبش به حاث همدانی، صحابی معروف امام علی(ع) می‌رسد. وی در شهر بعلبک لبنان به دنیا آمد و در عصر شاه طهماسب صفوی، همراه پدر به ایران کوچید، در آغاز به اصفهان و از آن جا به قزوین رفت و سرانجام به مشهد آمد.
استادانش جز پدر، مولانا عبدالله مدرس یزدی، مولانا عبدالله شوشتری، مولانا افضل قاینی و عمادالدین محمود بودند. به سال ۱۰۰۶ که در اصفهان بود، به امامت مردم و تدریس فقه و حدیث مشغول بود و نامدارانی چون ملاصدرای شیرازی، ملا محمد تقی مجلسی، نظام الدین محمد قرشی، ملاصالح مازندارانی، ملا محسن فیض کاشانی، ملاخلیل قزوینی در شمار شاگردان او هستند.
وی که به سیر و سیاحت عقیده و علاقه بسیار داشت، سال‌ها در عراق و شام و مصر و حجاز و بیت‌المقدس و ایران به سر برد و با دانشمندان و بزرگان فقها و حکما و ارباب سلوک آمد و شد داشت.
در واپسین سال‌های زندگی خود، از منصب شیخ الاسلامی که بزرگترین مقام دینی و معنوی ایران آن روز بود، کناره گرفت و به سیر وسلوک پرداخت و سرانجام در روز سه شنبه دوازدهم شوال ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ در اصفهان به دیار باقی شتافت. علامه مجلسی بر پیکرش نماز خواند و جنازه‌اش به دستور شاه عباس صفوی به مشهد حمل شد و در جوار مرقد منور امام رضا(ع) مدفون گردید. همان جایی که سال‌ها در کنار آن زیسته و بسیاری از توانایی هنری خود را در ساخت بناهای آن بروز داده بود.
افراد مشهوری دیگری که در صحن حرم مطهر امام رضا(ع) مدفون میباشند:
- شیخ محمد بن حسن حُرّ عاملی
- محمد بهاء الدین عاملی(شیخ بهایی)
- شیخ پیر پالان دوز
- شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به نخودکی
- آیت‌الله‌العظمی حاج میرزا علی آقا فلسفی
- استاد سیدجلال‌الدین موسوی آشتیانی
- آیت‌الله سید ابراهیم علم‌الهدی سبزواری
- آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای
- پیر پارسای کوهستان
- شیخ هاشم مدرس قزوینی
- آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی
- حاج شیخ محمد رضا کلباسی
- آیت‌الله حسنعلی مروارید
- آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی
- علاّمه امین‌الاسلام طبرسی
- آیت‌الله حاج شیخ ذبیح‌الله ذبیحی قوچانی
- آیت‌الله شیخ حبیب‌الله گلپایگانی
- آیت‌الله حاج شیخ مرتضی آشتیانی
- علامه محمد صالح مازندرانی (سمنانی)
- علامه محمدتقی جعفری
- آیت‌الله حاج میرزا حسین سبزواری
- میرزا مهدی آیت‌الله‌زاده خراسانی
- حاج شیخ محمدرضا کلباسی
- شاعری عارف؛ میرزا حبیب‌الله مجتهد خراسانی
