اولین زائر اربعین چه کسی بود؟
بیستم ماه صفر، چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) ویاران باوفای آن حضرت، در تاریخ به «اربعین» حسینی مشهور شده است.
اربعین واژه‌ای است عربی که در متون دینی ما زیاد به آن توجه شده است. به‌گونه‌ای که این کلمه از قداست خاصی برخوردار است. در رقم اربعین خصوصیتی وجود دارد که در سایر ارقام آن خصوصیت وجود ندارد. غالب انبیا در سن چهل‌سالگی به مقام رسالت رسیده‌اند. مدت مناجات حضرت موسی علیه‌السلام در کوه طور چهل شب بود.گفته‌اند در نماز شب ۴۰ مؤمن را دعا کنید. برای حسین بن علی (ع) آسمان و زمین چهل روز گریستند.
در برخی از روایات به بزرگداشت این روز اشاره شده است. در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) زیارت اربعین به‌عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است. در این حدیث آن حضرت می‌فرماید: علایم مؤمن پنج چیز است:۱. پنجاه و یک رکعت نماز در هر شبانه روز (۱۷ رکعت واجب، بقیه مستحب) ۲. انگشتر به دست راست کردن ۳. پیشانی به خاک مالیدن ۴. بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» در نماز ۵. زیارت اربعین
نخستین زائر اربعین چه کسی بود؟
جابربن عبدالله انصاری به همراه شاگردش عطیه عوفی نخستین زائران حرم امام حسین(ع) بودند که پس از واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری از مدینه رهسپار عراق شدند و روز بیستم صفر به کربلا رسیدند. زیارت اربعین سیدالشهدا(ع) یادگار اوست. جابر صحابی رسول خدا و پنج امام معصوم(ع) پیش از هجرت پیامبر به مدینه، در منی با آن حضرت بیعت کرد.
او در جنگهای بسیاری در رکاب رسول خدا و امیرمؤمنان(ع) شرکت کرد و همواره مدافع پیامبر و اهل بیت(ع) بود. گزارش جابر از حجهالوداع و حضور او در شمار راویان حدیث غدیر، نشان از شخصیت آگاه و شجاع او دارد. این صحابی جلیل القدر هیچگاه در برابر ستم خلفای اموی خاموش نماند در رخدادهای صدر اسلام، حضوری پرنگ داشت.
روایات مختلف حکایت از جامعیت علمی او را در زمینه های فقه، تفسیر، تاریخ و کلام دارد تا آنجا که فقهای شیعه و سنی به احادیث و آرای فقهی او توجه و عنایت کامل داشته و به وفور بدان‌ها استناد کرده‌اند.
جابر را از طبقه نخست مفسران از اصحاب رسول‌الله(ص) نام برده‌اند و اهل سنت او را از مفسران بزرگ و از صحابه‌ای که پس از رحلت پیامبر(ص) به تفسیر اشتغال داشته معرفی کرده‌اند.
جابر را یکی از پرگوینده‌ترین احادیث رسول خدا(ص) و حافظ سنن نبوی برشمرده‌اند. احادیث نقل شده از جانب او را ۱۵۴۰ حدیث شماره کرده‌اند. از خود او نقل است که می‌گوید: «هفتاد حدیث به تنهایی از پیامبر(ص) شنیدم.»
گزارش‌های او درباره حوادث دوران رسالت جسته و گریخته نیست، بلکه همپای حوادث به سیره رسول خدا(ص) پرداخته و گزارش‌های مفصل و بلندی از وی نقل شده که نشان می دهد جابر به این امر اشتغال کامل داشته است.
جابر، اولین زائر امام حسین(ع) در کربلا
چند روز پس از رسیدن خبر شهادت امام، جابر انصاری بارِ سفر به سوی کربلا بست. پیری و دوری راه و سبوعیت سفّاکانی چون یزید و ابن زیاد، مانع او از این سفر نشد. «عطیفه عوفی» او را در این سفر همراهی می کرد. شیخ طوسی جابر را اولین زائر امام حسین (ع) دانسته و روز ورود او را به کربلا، بیستم صفر همان سال دانسته است.
سید بن طاووس، داستان زیارت جابر و عطیه از کربلا را نقل کرده و زیارتنامه ای را که جابر با آن، امام و شهدا را زیارت کرده، آورده است. جابر پس از زیارت، روی قبر خم شد و صورت خود را به قبر مالید و چهار رکعت نماز خواند و آن گاه به زیارت قبر علی اکبر رفت و آن حضرت را نیز زیارت کرد و بر قبر او بوسه زد و دو رکعت نماز گزارد. سپس به زیارت بقیّه شهدا رفت و با کلماتی عمیق زیارت نامه خواند. در پایان به زیارت حضرت ابوالفضل(ع) رفت و با جملاتی زیبا آن حضرت را زیارت کرد و دو رکعت نماز گزارد.
اولین زائر مزار اباعبدالله(ع)
سید بن طاوس در «لهوف»، اربعین را روز بازگشت اسرا از شام به کربلا ذکر کرده است. ایشان می‌نویسد: «وقتی اسرای کربلا از شام به طرف عراق بازگشتند، به راهنمای کاروان گفتند: ما را به کربلا ببر. بنابراین آن‌ها به محل شهادت امام حسین آمدند. سپس در آن جا به اقامه عزا و گریه و زاری برای اباعبدالله پرداختند …»
ابن نما حلی نیز روز اربعین را روز بازگشت اسرا از شام به کربلا و ملاقات آن‌ها با جابر و عده‌ای از بنی هاشم ذکر کرده است. میرزا حسین نوری پس از نقل قول سید بن طاوس به نقد آن پرداخته است.
رسول جعفریان می‌نویسد: «شیخ مفید در ارشاد، ابومخنّف در مقتل الحسین، بلاذری در انساب الاشراف، دینوری در اخبار الطوال و أبن سعد در الطبقات الکبری، اشاره‌ای به بازگشت اسرا به کربلا نکرده‌اند». شیخ عباس قمی هم داستان آمدن اسرای کربلا را در اربعین از شام به کربلا بسیار بعید می‌داند. محمدابراهیم آیتی و شهید مطهری نیز آمدن اسرا در روز اربعین به کربلا، را انکار کرده‌اند.
مرحوم آیتی می‌گوید: سنت زیارت اربعین امام حسین (ع) به دست جابربن عبدالله انصاری تأسیس شد.
در خصوص ورود جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین سال ۶۱ هجری به کربلا، به نظر می‌رسد بین منابع تاریخی چندان اختلافی نباشد. شیخ طوسی می‌نویسد: «روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا (ص) از مدینه برای زیارت قبر امام حسین (ع) به کربلا آمد. او اولین زائری بود که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد».
مرحوم آیتی می‌نویسد: «جابر بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد. سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید».
جابر با امام سجاد(ع)
پس از واقعه کربلا و شهادت سیدالشهدا(ع)، بنی امیه دنیا را به کام خود دیدند و نسبت به اهل بیت(ع) و شیعیان آزار و اذیت و فشار را به نهایت رساندند؛ به گونه ای که بیشتر مردم به سبب ترس، از همراهی و اظهار محبت به اهل بیت دوری می کردند و تنها افراد بسیار اندکی در همراهی اهل بیت باقی ماندند؛ به گونه ای که امام سجاد(ع) را کم یاورترین امام دانسته اند.در چنین شرایطی، جابر بن عبدالله یکی از آن افراد اندکی بود که نسبت به امام سجاد(ع) ثابت قدم و وفادار ماند و بر این اعتقاد پای فشرد.
قبر جابر در کجاست؟
در بعضی از کتاب ها نوشته اند جابر بن عبدالله از صحابه ای است که در بقیع دفن شده اند. اما از بعضی احادیث تاریخی به دست می آید که او در قبرستان طایفه «بنی سلمه» در غرب مدینه دفن شده است؛ چرا که جابر هم از بنی سلمه بوده است. ابن عساکر حدیثی آورده است که «ابان بن عثمان» والی مدینه به فرزندان جابر پیام داد: هر گاه پدرتان مرد، او را دفن نکنید تا من بر او نماز گزارم. وقتی جابر از دنیا رفت، ابان آمد و پرسید: کجا دفن می شود؟ گفتند: آن جا که مردگان بنی سلمه را دفن می کنیم.
ابن شبّه احادیثی را در فضیلتِ قبرستانِ غربِ مدینه آورده است. از برخی احادیث نیز به دست می آید که قبرستان بنی سلمه در آن زمان محل دفن اموات بوده است.
